Ảnh: Minh Hoạ
I. Thực trạng đáng báo động
Tình trạng này không chỉ gây nguy hại cho sức khỏe người tiêu dùng, mà còn bóp méo môi trường cạnh tranh, ảnh hưởng nghiêm trọng đến các doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu mỹ phẩm chân chính
Interrnet môi trường lý tưởng để tiêu thụ các loại mỹ phẩm giả
Báo cáo từ Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) cho thấy, với 74,8% người dùng internet tại Việt Nam tham gia mua sắm trực tuyến, trong đó mỹ phẩm là một trong những sản phẩm được tiêu thụ nhiều nhất. Tuy nhiên, đây cũng là môi trường lý tưởng để gian thương tiêu thụ các loại mỹ phẩm giả, kém chất lượng không rõ nguồn gốc.
Dự báo của Statistap (nền tảng trực tuyến cung cấp số liệu thống kê, dữ liệu nghiên cứu thị trường và thông tin về nhiều ngành công nghiệp) cho thấy, quy mô thị trường mỹ phẩm Việt Nam năm 2025 dự kiến đạt 578,77 triệu USD.
Còn dữ liệu từ Metric (nền tảng Khai thác Dữ liệu ứng dụng Big Data và AI) cho thấy, trong quý I/2025, doanh số bán hàng của các sản phẩm mỹ phẩm trên các sàn TMĐT Việt Nam tăng trưởng trung bình khoảng 27,12% so với quý IV/2024. Xu hướng tiêu dùng này dự kiến sẽ tiếp tục tăng trưởng trong quý II/2025.
Tổng doanh số của 5 sàn TMĐT phổ biến nhất tại Việt Nam hiện nay là Shopee, Lazada, TikTok Shop, Tiki và Sendo trong năm 2024 đạt 318.900 tỷ đồng, tăng trưởng 37.36% so với năm 2023; Tổng sản lượng tiêu thụ cũng đạt 3.421 triệu sản phẩm, tăng mạnh 50.76%. Những con số cho thấy sức mua của thị trường vẫn duy trì ở mức cao.
Tuy nhiên, sự phát triển này đi kèm với nguy cơ lớn về chất lượng và nguồn gốc của sản phẩm. Dạo qua một số nền tảng mạng xã hội như Facebook, Instagram… cùng một số sàn TMĐT như Shopee, Lazada, Tiktok, chỉ cần người tiêu dùng gõ cụm từ tìm kiếm “mỹ phẩm”, lập tức nhận được hàng loạt địa chỉ kinh doanh, sản phẩm mỹ phẩm đa chủng loại.
Điều đáng nói, bên cạnh các hàng hóa, mỹ phẩm có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng, thì trên các trang mạng xã hội hay các sàn TMĐT, nhiều đối tượng bán hàng ngang nhiên chào bán các sản phẩm mỹ phẩm giả thương hiệu nổi tiếng với giá vô cùng rẻ.
Theo đó, cùng một loại mỹ phẩm nhưng giá tiền có sự chênh lệch lớn từ vài trăm đến vài triệu đồng/sản phẩm. Giá các sản phẩm này quá rẻ so với hàng chính hãng, lại được quảng cáo là “hàng mới 100%”, “dùng là đẹp da ngay”. Theo phản ánh từ nhiều người tiêu dùng, các sản phẩm mỹ phẩm giả cũng thường được “đội lốt” hàng xách tay từ nước ngoài, khiến người tiêu dùng khó phân biệt với hàng chính hãng.
Không ít sản phẩm được quảng cáo là “xách tay”, “hàng nội địa Nhật”, “mỹ phẩm Hàn Quốc” nhưng không có bất kỳ hóa đơn hay giấy tờ chứng minh. Một số người sau khi sử dụng đã bị dị ứng da, nổi mẩn hoặc tổn thương nghiêm trọng, nhưng không biết khiếu nại ở đâu vì không liên hệ được người bán.
Để tăng cường kiểm soát mỹ phẩm giả, Cục Quản lý dược (Bộ Y tế) vừa có công văn yêu cầu các Sở Y tế phối hợp kiểm tra các hoạt động sản xuất, kinh doanh mỹ phẩm trên các nền tảng số. Động thái này nhằm phát hiện và xử lý các hành vi sản xuất, kinh doanh mỹ phẩm trái phép, mỹ phẩm nghi ngờ giả, không rõ nguồn gốc, cũng như quảng cáo gây hiểu lầm. Sản phẩm vi phạm sẽ bị thu hồi, tiêu hủy và có thể bị xử lý hình sự nếu có dấu hiệu tội phạm.
Công an tỉnh Bắc Giang triệt phá cơ sở sản xuất, buôn bán số lượng rất lớn mỹ phẩm giả
II. Các dấu hiệu pháp lý vi phạm trong kinh doanh mỹ phẩm
1. Hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả, kém chất lượng
Theo Điều 192, 193, 194 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017), hành vi sản xuất hoặc buôn bán mỹ phẩm giả, mỹ phẩm không rõ nguồn gốc, không bảo đảm chất lượng có thể bị xử phạt hành chính đến hình sự, với mức phạt tù lên tới 20 năm hoặc tù chung thân tùy mức độ gây hậu quả.
2. Vi phạm pháp luật về ghi nhãn và quảng cáo sai sự thật
Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2010, Luật Quảng cáo 2012 và Nghị định 181/2013/NĐ-CP quy định rõ về trách nhiệm ghi nhãn đầy đủ, chính xác và không gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng. Việc "thổi phồng", "treo đầu dê bán thịt chó" vi phạm pháp luật và đạo đức kinh doanh.
3. Buôn bán hàng hóa không rõ nguồn gốc xuất xứ
Nghị định 98/2020/NĐ-CP quy định xử phạt từ 30 triệu đồng đến 100 triệu đồng đối với tổ chức kinh doanh mỹ phẩm không có hóa đơn chứng từ hợp pháp, vi phạm quy định về truy xuất nguồn gốc.
4. Không công bố sản phẩm mỹ phẩm theo quy định
Theo Thông tư 06/2011/TT-BYT và Nghị định 93/2016/NĐ-CP, mọi mỹ phẩm trước khi lưu hành trên thị trường Việt Nam đều phải được công bố với Cục Quản lý Dược, Bộ Y tế. Sản phẩm không công bố, không kiểm định, đồng nghĩa với sản phẩm bất hợp pháp.
III. Góc nhìn thị trường và hậu quả kinh tế - xã hội
1. Tác động đến người tiêu dùng
Mỹ phẩm giả, kém chất lượng có thể gây ra dị ứng, nhiễm trùng, tổn thương da nghiêm trọng, thậm chí biến chứng nguy hiểm đến sức khỏe. Tâm lý ham rẻ, thiếu hiểu biết về nhãn hiệu và nguồn gốc tạo điều kiện cho hàng giả tồn tại.
2. Làm suy yếu năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp chân chính
Doanh nghiệp tuân thủ pháp luật phải gánh chi phí lớn cho R&D, kiểm nghiệm, công bố, marketing đúng pháp luật. Trong khi đó, hàng giả lách luật, không chịu thuế, không kiểm soát chất lượng – gây bất bình đẳng cạnh tranh.
3. Ảnh hưởng đến thương hiệu quốc gia
Việc để lọt hàng giả, hàng kém chất lượng tràn lan trên thị trường làm mất niềm tin của người tiêu dùng quốc tế và nội địa đối với sản phẩm sản xuất tại Việt Nam, làm suy yếu thương hiệu quốc gia.
IV. Giải pháp pháp lý và thị trường để phòng ngừa và nâng cao năng lực cạnh tranh
1. Tăng cường kiểm tra, hậu kiểm và xử lý nghiêm
Cơ quan quản lý thị trường, công an kinh tế, y tế và hải quan cần phối hợp kiểm tra định kỳ và đột xuất, đặc biệt trên các sàn thương mại điện tử và mạng xã hội – nơi hàng giả dễ len lỏi.
2. Siết chặt kiểm soát nền tảng số
Đề xuất sửa đổi Luật Giao dịch điện tử, bổ sung chế tài rõ ràng về trách nhiệm của các nền tảng như TikTok, Facebook, Shopee trong việc kiểm duyệt nội dung, ngăn chặn tài khoản bán hàng gian, giả.
3. Tăng cường truyền thông, tuyên truyền pháp luật
Thông tin kịp thời, minh bạch về các vụ xử lý hàng giả giúp nâng cao nhận thức người tiêu dùng và cảnh báo cộng đồng. Các tổ chức xã hội, hiệp hội doanh nghiệp cần tích cực vào cuộc.
4. Phát triển hệ sinh thái thương hiệu quốc gia
Khuyến khích doanh nghiệp trong nước xây dựng thương hiệu, đăng ký bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, ứng dụng truy xuất nguồn gốc (QR code, blockchain), hợp tác với các sàn TMĐT uy tín.
5. Chính sách hỗ trợ doanh nghiệp chân chính
Nhà nước cần có các chính sách tín dụng ưu đãi, hỗ trợ chi phí kiểm nghiệm, pháp lý, xúc tiến thương mại để nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp sản xuất mỹ phẩm chân chính.
V. Kết luận
Cuộc chiến chống mỹ phẩm giả không chỉ là nhiệm vụ của cơ quan chức năng mà là trách nhiệm chung của cả xã hội: nhà nước, doanh nghiệp, người tiêu dùng, nền tảng công nghệ và các tổ chức truyền thông. Dưới góc độ pháp lý, việc xử lý nghiêm, đồng bộ và kịp thời các hành vi vi phạm là điều kiện tiên quyết để thiết lập lại trật tự thị trường, bảo vệ quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng và doanh nghiệp làm ăn chân chính.
Tài liệu tham khảo:
Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017)
Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2010
Nghị định 98/2020/NĐ-CP
Thông tư 06/2011/TT-BYT
Báo cáo của Cục Quản lý Thị trường – Bộ Công Thương (2024-2025)
Các thống kê vụ án từ Cổng TTĐT Bộ Công an (2024 - 2025)
Các bài viết trên báo Pháp luật TP.HCM, Tuổi Trẻ, VnExpress, Báo Công Thương.
Ths: Lưu Trung Kiên
VIỆN NGHIÊN CỨU PHÁP LUẬT KINH TẾ DOANH NGHIỆP
